ИДРОК (реферат, кори курси аз Фалсафа)

ИДРОК (реферат, кори курси аз Фалсафа). Идрок чист?

Накша

1. Мафхуми умуми дар бораи идрок
2. Асоси физиологии идрок
3. Намудхои идрок
4. Хусусиятхои идрок
5. Мушохида
6. Хусусиятхои идрок хамчу хосиятхои шахс
7. Идроки нодуруст
8. Таракиёти идроки мактаббачахои хурдсол

Дар пустлоьи майнаи cap инъикос ёфтани предмет ва ьодисаьое, ки ба анализаторьои одам таъсир мерасонанд, идрок номида мешавад. Фарыи идрок аз эхсос аз он иборат аст, ки одам дар идрок хусусиятхои алоьидаи предмету ходисахо не, балки предмету ходисахои дунёи ихотакардаро ба шакли бутун дониста мегирад. Бо ибораи дигар, идрок характери том дорад.

Идрок процесса мураккабест, ки одам бо ёрии он олами ихотакардаро чукур дониста мегирад, объектхои даркшавандаро тадыик мекунад. Харакати чашме, ки предметро дида мебарояд, харакати дасте, ки предметро ламс мекунад ё бо он кореро ижро менамояд ва гайра кисми таркиби ва мухимми фаъолияти идрок мебошад.

Предмет ва ходисахои дунёи беруни дар процесси идрок бо  тамоми   гуногуншаклии   жихатхо   ва   хусусиятхои   худ  инъикос меёбанд. Хатто предметхои жудогона хам аксар вакт дар ягон алокамандц идрок карда мешаванд. Гуфтан мумкин аст, идрок кисми манзараи васеъ ва мураккаби дуньёи беруниро инъикос мекунад.

Мувофики таълимоти И. П. Павлов системаи мураккаби алоыаиои муваыыатии асаби асоси идрок мебошад. Предмет ё ходисахои дуньёи ихотакарда дорои як катор хусусиятхо буда, бо ин хусусиятхояшон ба анализаторхои гуногун таъсир мекунаид. Хангоми бори аввал дарк намудани предмети ношинос (масалан, лиму), бача шакли кулула ва ранги зард доштани онро (ба воситаи анализатори бинои), буи ба худ хоси онро (ба воситаи анализатори буй), сатьи мулоим ва дагарбyгyp доштаи онро (ба воситаи анализаторьои пуст ва ьаракатц), туршии онро (ба воситаи анализатори маза) эхсос ме­кунад. Хулоса предмет, дар айни замон дар мисоли мо — ли­му, хамчун ангезандаи мураккабу дороц хосиятхои гуногун баромад мекунад. Идрок бошад, чи тавре ки хануз И. М. Сече­нов кайд карда буд, алокамандии эхсосхои гуногун аст. Ба хамин тарик, алокаьои ба ном байшшнализатори, яъне алокаи байни анализаторьои  гуногун асоси идрок мебошанд.

Агар ходисаи дарк кардашаванда аз руи табиати худ факат ба як анализатор таъсир кунад (масалан, хангоми дарк намудани оханг ё нутки даханакй), он гох системаи алокахои дохилианализатори, яъне алокахои дар доираи як анализатор мавчудбуда асоси идрок мешаванд.

Дар идрок хамаи анализаторхо як хел роль намебозанд. Одатан яке аз анализаторхо асосй хисоб меёбад. Вобаста ба он, ки дар идрок кадом анализатор роли асосй мебозад, идрокро ба биной, шунавой, буй, маза ва ломиса чудо мекунанд. Намудхои мураккаби идрок (дар фаъолияти таълимни талаба) якчояшавии намудхои гуногуни идрок мебошанд. Масалан, идроки матни таълимй (хангоми хондани он) якчояшавии идроки бинои ва шунавои мебошад.

Идрок ин дар майнаи одам ба таври механики ва чун дар оина инъикос ёфтани чизи ба чашм менамудаги ё бо гуш мешунидаги набуда, балки хамеша процессу фаъолияти фаъол мебошад. Идрок умуман бо тачрибаи   гузаштаи   одам   ва   аз

чумла бо тачрибаи дарк намудан алокаманд аст. Идрок хамеша характера фахмидашуда дорад. Одам гурухи эхсосхоро на танхо чудо карда, онхоро дар як образи том якчоя мекунад, балки ин образро фахмиданй мешавад, онро ба ягон гурухи предметхо мансуб медонад.

Дар процесси идрок шинохтан роли калон мебозад, худи идрок бе шинохтан вучуд надорад. Чи тавре ки И. М. Сеченов нишон дода буд, одам дар процесси шинохтан гуё ки образи чизи хозир дида истодаашро ба образхои дар хотир нигох дошташудаи идроки зам мекунад: агар ин образхо якчоя шаванд, он гох одам предмети дар наздаш будагиро мешиносад. Идрок аксар вакт характери тадричан шинохтан ва торафт аникшаванда дорад.

Масалан, аз хамгашти рох мошин мебарояд. Пнсарак фарьёд мекунад:

• Мошин, мошин\
• Ин «Москвич»\…

.— Ин «Москвич»!! мо\ Падарам омаданд!

Баъзан шинохтан хамоно муяссар намешавад, одам мачбур мешавад, ки барои аз объекти дарк кардашаванда маълумоти пав гирифтан бодиккат нигох кунад ё гуш кунад.

Дар мавридхое, ки предмет шинохта намешавад, процесси идрок характери тамомнашуда дорад. Одам дар ин гуна холат вазнфа мегузорад, ки чизи дар наздаш будагиро ба кадри имкон аник муайян намояд, фикрхои гуногун баён мекунад, пред­мети дарк кардашавандаро бо як катор предметхои дар тач­рибаи гузашта шиносшудааш мукоиса мекунад. Мукоисаи чи­зи номаълум ва маълум одамеро, ки тачрибаи бои дораду чи­зи навро идрок карда истодааст, метавонад ба пурра дониста гприфтани наву номаълум оварда расонад; тачрибаи кифоя надоштан бисьёр вакт ба идроки нодуруст меоварад. Масалан, талабахои синфи IV дар чои фурурафтаи сохили баланд табо­ре ёфтанд, ки он ба асри санги тааллук дошт. Хеч яке аз бачахо чунин предметро харгиз надида буд, бпнобар ин онро. шинохта натавонистанд.

Мубохисаи пурчушу хуруш cap шуд: «Ин санги мукаррарие мебошад, ки онро об суфта кардааст».—«Чаро дар он чунин сурохии гирдак хает? Ин сурохиро ки кардааст?»—«Сурохи дар натичаи муддати дароз ба як чо чакидани катрахои об пайдо шудааст». Барои исбот кардани он, ки ин санги мукаррарии суфтакардаи об мебошад, бачахо дар байни куму гил. ба чустучуи сангхои монамд ва бо табар мукоиса кардани онхо шуруъ намуданд. Хамин тавр, талабахо сарфахм рафта на­тавонистанд, ки дар наздашон махсули мехнати одам ва олоти хамин мехнат истодааст.

Тачрибаи гузаштаи идроки одам, равия, майл ва шавку хаваси у ба фаъолияти узвхои хис (чашм, гуш) таъсир меку­нанд, ки ин интихобкунандагии идрок номида мешавад. Хар як мутахассис маил дорад, ки дар предмету ходисахо пеш аз хама чизи барояш мароковар ва омухтаистодаашро идрок кунад, у дар предмету ходисахо он кисму хисса-хоеро, ки ба онхо марок надорад, намебинад. Ин нисбат ба идрок муносибати ин-дивидуали кардани одамро мефахмонад. Бинобар ин хам дар бораи идроки касбии одамони фаъолняти мехнагиашон гуногун сухан меронанд: рассом дар мухити ихотакарда пеш аз хама зебогии одамон, табиат, шакл, хат ва рангхоро мебинад; бастакор, зебогии овозхоро мушохида мекунад; ботаник ба хусусияти сохти растанихо диккат медихад; инженерконструктор ба конунхои механики ва физики эътибор медихад ва хоказо. Хусусияти   интихобкунандагии   идрок аксар вак,т онро низ муайян мекунад, ки одам диккаташро ба чй равона кардааст, дар идрок   фигураи   даркшаванда   чисту чизи дуюмдарача кадом, яъне дар идроки одам дар айни хол чй асосй ва чй гайриасосй мебошад.

Дар расми 18 ё тархи ду киёфаи одам ё гулдонро дидан мумкин аст,— хама ба он вобаста аст, ки дар идрок чй фигу­раи асосй ‘мешавад,киёфаи одам ё гулдон. Дар хаёт аксар вакд ин хел хам мешавад. Шумо хангоми дар кучаи серодам бо дустатон ran зада истодан дар байни издихом факат хам-сухбататонро мебинеду халос, хамаи одамони дигар барои шу­мо хамчун ангезанда чизи дуюмдарача баромад мекунанд. Агар дар издихом ягон ходисаи гайриоддй руй дихад, он гох диккататон кучонида мешаваду шумо хамсухбататонро камтар ва одамони ихотакардаро бештар идрок мекунед.

Характери фаъолияте, ки процесси идрок ба он дохил ку-нонда шудааст, идрокро муайян карда метавонад. Аз рассоме пурсидаанд, ки у афлесунро чй тавр дарк мекунад. Рассом чавоб додааст: «Дар ин чо хама ба он вобаста аст, ки идрок ба чй хпзмат мекунад. Бакте ки май афлесун мехарам, онро як хел идрок мекупам; хангоми хурдани он дигар хел ва ханго­ми кашпдани расмаш онро боз дигар хел идрок мекунам».

Талабахои синий хурди мактабй догхои равшани ранга, предметхои рангашон баланд ва предметхои калонро дар бай­ни предметхои хурд бехтар мебинанд. Предметхои харакаткунанда нисбат ба предметхои бехаракат ба назари бачахо тезтар меафтанд. Мактаббачахои хурдсол расмеро, ки муаллнм дар доска мекашад, назар ба хамон хел расми тайёре, ки му-аллим онро нишон медихад, нисбатан пурра ва мукаммал ид­рок  мекунанд. Хамаи  он   чизхое,  ки   ба   фаъолияти   мехнатй  таълимй ва бозй дохил карда шуда ва сабаби пайдо шудани фаъолй ва шавку хаваси зиёди бача мегарданд, пурра идрок карда мешаванд. Машкхоп амалии гуногуне, ки дар дарсхои мехнат ичро карда мешаванд, хамеша боиси идроки нисбатан пурра, яъне боиси чукуртар дониста гирифтани предмету хо-дпсахо мегарданд.

Хусусияти характерноки идрок константии он мебошад. Конс­тантин идрок он аст, ки бо вуцуди тагьир ёфтани равшаннокй, вазъияти фазогй, масофаи байни предмету одами идроккунанда ва Faupa идроки биноии предметхо доимй ва тарьирнаёбанда мебошад. Харчанд ки предметхо хар дафъа ба назар дигар хел намоянд хам, одам онхоро аз руи бузургй, ранг ва шакла-шон нисбатан бетагьир идрок мекунад. Хам дар рушноии рузона ва хам дар рушноии чароги электрики когази сафед ва бур ба назар сафед менамоянд, гарчанде бо тагьир ёфтани кувваи рушной ранги онхо хеле дигар мешавад. Ин констан­тии идрок мебошад. Чехраи мактаббачахои дар сахни мактаб бозй кардаистода аз руи бузургиаш як хел менамояд, хол он ки кисми онхо дар пахлуи мову кисми дигарашон дар масо­фаи даххо метр дуртар истодаанд (бузургии тасвири онхо дар турпардаи чашми мо хеле хурд аст). Константии идрок ба му­хити ихотакарда бо боварй сарфахм рафтанро таъмин мена­мояд.

И. М. Сеченов ду намуди идрокро фарк мекард: идроки лахзагии нопурра ва идроки пурра дидан. Идроки лахзагии нопурра танхо ба шинохтанн предмет, барои оид ба предмет тасаввуроти умуми хосил намудан ё ба муайян кардани ягон сифати он нигаронида шудааст. Масалан, мо хангоми аз куча гузаштан мошини ба суямон харакаткунандаро мебинем (мешнносем), масофаи байни он ва худамонро муайян мекунем. Чунин маълумотхо дар бораи олами берунй барои сарфахмравии лахзаги зарур буда, дар бораи мухити ихотакарда факат дониши пароканда ва нопурра медиханд. Идроки лахзагии но­пурра дар бачахои синни томактабй ва талабахои синфхои I—II бартарй дорад.

Идроки пурра дидан хангоми чукур омухтан ва дониста ги­рифтани предметхои олами ихотакарда мушохида карда ме-шавад. Пурра дидан инчунин барои хаматарафа идрок карда­ни предмет, барои дар раем ё скульптура тасвир намудани он, барои идроки план ё накшае, ки дар асосй он’ягон чиз ба ву-чуд оварда мешавад, зарур аст. Чунин идроки бомак,саду мураттаб мушохида номида мешавад.

Мушохида хамчун идроки пурра ва хаматарафа бо процесс­ной тафаккур, яъне  бо процеесхои тахлилу таркиб, бо системай сигналим дуюм алокаманд аст ва тарзи танхо ба одам хоси дониста гирифтани олами ихотакарда мебошад.

Муаллим комилан вазифадор аст, ки мушохидагузаронии талабахоро ба таври махсус ташкил иамояд, ба онхо мушохи-да карданро ёд дихад, мушохидакориро хамчун хислати шах-сияти бачахо ташаккул дихад. Кобилияти донишомузии бача-хоро факат бо хамин шарт тараккй додан мумкин аст.

Идроккунанда ин ё он анализатор ё гурухи анализатордо не, балки шахси конкретие мебошад, ки бо талабхои инди-видуалй, шавку хавас, саъю кушиш, майл ва кобилияти ба ху-даш хос ва бо муносибати шахсии худ ба чизи идрок карда-шаванда тавсиф дода мешавад. Бинобар ин идрок на факат ба объекти дарккардашаванда, балки ба хусусиятхои одами идроккунанда низ вобаста аст.

Маълум аст, ки одами ба ин ё он фаъолият майлу кобилият доштагй предмети мувофикро нисбат ба одаме, ки ба ин фаъо­лият бепарво аст ва бо он бо шиносоии руякй конеъ меша­вад, чукур ва хаматарафа дарк мекунад. Шавку хавас, аз чумла хаваси касбй хам ба характери идрок таъсир мерасонад. Рассом, набототшинос, агроном, гидролог чакалакзор ё сахро-ро хар хел идрок мекунанд, диккаташонро ба хусусиятхои гу-ногуни он объектхо равона менамоянд. Ба хусусиятхои шахсии одам вобаста будани идрок апперцепция номида мешавад.

Мафхумхои интихобкунандагии идрок ва апперцепцияро аз хамдигар фарк кардан лозим аст. Интихобкунандагии идрок нишон медихад, ки одам чиро идрок карда истодааст; аппер­цепция нишон медихад, ки одам чй тавр идрок карда истода­аст.

Холати шахси идроккунанда хусусиятхои идрокро низ му-айян мекунад. Дар холати рухбаландии эмоционалй ва хушну-дй идроки бача пуркувваттар мешавад. Хафагй гуё чашмро куру гушро кар мекунад — бача чизеро намебинад ва намешу-навад. Ба хама маълум аст, ки накли эмоционалй ва шавко-вари муаллим, ки калби бачахоро фурузон мекунад ва кай-фияти хуши онхоро ба вучуд меоварад, сифати идрокро хеле  бехтар мегардонад. Дарси дилгиркунанда кайфияти талабахо­ро паст мекунад, барои бехтар дидан ва шунавидан мадад на-мерасонад, талабахо дар ин гуна дарсхо пассив мешаванд.

Ба процесси идрок бепарво набудан ахамияти махсус до-рад. Ба бачахо ёд додан лозим аст, ки чизеро бо хайрат би-нанд ва гуш кунанд, дар чизхои ихотакарда хосиятхои гайри-мукаррарй, мухим ва зеборо мушохида карда тавонанд.

Ба бачахо ёд додан мухим аст, ки онхо предмет ва ходи-сахоро хануз хангоми аввалин бор шинос шудан лурра ва чу­кур идрок кунанд. Дар акси хол, дар мавриди такроран идрок кардан хиссн шиносой метавонад идроки предметро ботинан нодаркор кунад ва бачахо предметро бомаксад дида намеба-роянд. Идроки аввалини предмет ё ходиса чи кадаре ки чукур бошад, бачахо хамон кадар зиёдтар дониста мегиранд. Муш’о-хидахо нишон медиханд, ки агар бачахо ба тамошои харруза ва лайдарпаи намойшхои телевизион одат кунанд, он гох ба чизхои ихотакарда руякй нигох мекардагй мешаванд ва идро-кашон гуё ки «кунд» мегардад. Зуд-зуд тамошо кардани кино хам ба идроки бачахо таъсири манфй мерасонад.

Идрок хамон вакт ба процесси фаъол табдил меёбад, кп агар дар равиш ё дар натичаи он одам шавки донистагирй пайдо кунад, объекти идрок ба тамоми шахсияташ дахлдор гардад, одам майли чизи навро дониста гирифтан зохир ку­над ва дар бораи чизи идрокшаванда андеша кунад. Шавки зури донистагирй сабаби он мешавад, ки одам нисбат ба пред-‘ мети дониш рагбати самими пайдо мекунад. Бачахои ба кори худашон шавку хавас доштагй, масалан, дустдорони табиат, ки хамеша ва дар хар чо ба ходисахои табиат марок зохир мекунанду хашарот, парранда ва растанихоро меомузанд, кор-хон тачриба.вй мегузаронанд,— дар мактаб хамин тавр пайдо мешаванд. Ин хел бачахо хамеша ба идрок намудани хамаи он чизе, ки барояшон мароковар аст, тайёранд.

Ба идрок кардан доимо тайёр будани одам холати пуркн-мати психики буда, барои тараккиёти кобилиятхои донишому-зй ва фикрй ёрй мерасонад.

Идрок дар бораи предметхои дуньёи ихотакарда на хаме­ша тасаввуроти мутлако дуруст медихад. Ходисахои идроки биноии нодуруст маълуманд, ки онхоро иллюзияхои биной ме­ломан д.

Идроки нодуруст ва вайрон иллюзия номида мешавад. Дар расмхо иллюзияи вайроншавии параллелии хатхои рост, дои-раи шаклаш нодуруст мепамудагй тасвир карда шудаанд. Сабабхои иллюзияи биноиро то хол пурра аник накарда бошанд хам, натичаи баъзе хусусиятхои идрок будани иллюзия ба на-зар мерасад. Тачриба ва фаъолияти одам барои аз хамдигар фарк кардани идроки нодуруст ва дуруст имконият медихад. Дар айни хол иллюзияхо ходисахои кам дучоршавандаанд. Идрок, одатан, инъикоси дурусти дуньёи ихотакарда мебошад. Катъи назар аз ин муаллим бояд баъзе нодурустихои харак­терное идроки талабахои синфи якумро донад.

Баъзе талабахои синфи якум дар ибтидои таълим, хангоми аз доска навишта гирифтан шакли фигураи додашударо ду­руст идрок намуда, ба вазъияти фазогии он ахамиятнамеди Хатхои    рости    параллель     Доираи   хурд   дар   бани дар зери тасвири хатхои моил парал-     доирахои калон назар ба  хамин хел лель нею барчаста ё фурухамида ме-     доираи дар банни доирахои боз хам намоянд.   хурдтар   чойглршуда  хурдтар   менамояд. ханд ва бинобар ин онхоро бо хохиши худ чарх мезанонанд ё чаппа мекунанд. Масалан, баъзе бачахо дар дзрсхон навиш-тан ба чои чубчахои поёнаш кат кардашуда чубчахои болояш кат кардашуда мекашанд ё онхоро ба дигар тараф моил ме-кунонанд. Баъзан дар охирхои соли якуми тахсил ходисахои нодуруст идрок ва тасвир намудан мушохида карда мешавад. Масалан, баъзе бачахо тасвири харфхои «Е» ва «3» ё ракам-хои «6» ва «9»-ро фарк намекунанд; дар натичаи фарк накар-дани ракамхо, дар хисоббарорй хато мекунанд. Масалан: 5+9=11; 8 + 6=17. Баъзан, хангоми саросема хондан, кали-махои кутохро чаппа мехонанд: ба чои «из»—«зи», ба чои «на»— «ан» ва хоказо мехонанд, ки дар натича мазмуни матн вайро.ч мешавад.

Ин хама дар процесси идрок дар натичаи нокифоягии аз хамдигар чудо ва фарк, карда тавонистани объектхои монанд ба вучуд меоянд. Нодурустии идроки талабахои синфи якум-ро ба осонй ислох кардан мумкин аст. Барои ин диккати та-лабахоро ба хамин хел ходисахо махсус чалб намудан ва он­хоро дойр ба фарк кунонидани хамон унсурхои идрок, ки хо-ло ба дарачаи кифоя аз хамдигар чудо карда намешаванд, машк кунонидан зарур аст.

Идроки талабахои синфхои I—II бо идроки бачахои синни калони томактабй бисьёр лахзахои умумй дорад.

Идроки   мухити   ихотакарда   аз   тарафи   талабахои   синфи

I—II мисли бачахои сипни томактабй аз инъикоси баъзе ало-маткой чудогона, ба назар намоён, тасодуфй ва хусусиятуои камахамияти предмету ходисахо иборат аст. Масалан, ханго­ми дида баромадани асбоби аёнй,— мушохида намудани кун-гуз,— талабахои синфи I ба он эътибор доданд, ки кунгуз дар даруни куттй буда, шир’еш карда шудааст, ба пушташ сузач халонда шудааст, дар атрофи пук доги ширеш хает ва хока­зо, вале онхо хусусиятхои мухими худи кунгузро дида натаво-нистанд.

Талабахои синфи I чизи мушохида кардашавандаро бетар-тиб тахлил мекунанд, мушохида аз руи план <ва мураттаб гу-заронида намешавад, онхо барои хусусияти мухимро аз кам-ахамият чудо кардан кушиш наменамоянд. Чунин тас.аввурот хосил мешавад, ки гуё бача доимо барои худ объекти мушохи­да мечуста бошад. Бача ба’дида баромадани як предмет cap мекунад ва ин корро ба охир нарасонида, ба дида баромадани предмети дигар мегузарад. Мавчудияти чунин ходиса аз мисо-ли зерин баръало намоён аст. Дар назди талабахои синфи I барои раем кашидан кузаи рангин дар шакли аслаш гузошта шудааст. Онхо зуд шакли кузаро аз назар мегузаронанд ва кушиш мекунанд, ки .номи онро муайян намоянд (аксар вакт ба ин муяссар мешаванд) ва баъд ба шакли аслии куза (гар-чанде муаллим онхоро бо хар рох ба ин кор хавасманд ме-кард) тамоман диккат надода раем мекашанд. Дар натича тасвири куза дар раемхои бачахо шаклхои хархела дошт ва баъзан аз хамдигар хеле фарк мекард.

Тачрибахо оид ба шинохтан ва таснифот дар бораи ноки­фоягии идроки фарккунии хонандагони синфи якум шаходаг медиханд.

Тачрибахо нишон доданд, ки талабахои ин синну сол асо-сан бо номбар намудани аломатхои алохида махдуд мешаванд ва барои ба таври мураттаб тахлил намудани объекти идрок-кардашаванда он кадар кушиш намекунанд.

Талабахои синфхои I—II нодурустй ва ноаникии идрокц худро бо дили нохохам ислох мекунанд. Бачахои ин синну сол одатан накли худро дар бораи мазмуни расми нишон додашу-да аз ягон лахзаи тасодуфй, аз ягон предмети ба назарашон намудагй cap мекунанд.

Процесси аз руи тасвири фотографй сохтани механизми оддиро тадкик намуда, психологхо мукаррар кардаанд, ки та­лабахои синфи якум сохтанро аз кисми аввали ба дасташон афтодагй cap мекунанд ва сонй бе тартиби муайян дигар киемхои ‘механизмро бо хам васл менамоянд. Мушохида кар­дан осон аст, ки чустучуи киемхои васл кардашаванда аз та­рафи бача то кадом андоза номуташаккилона мегузарад. Ба­ча назар ба халли масъала оид ба ваелкунии механизм беш-тар ба худи процесси ваелкунй марок зохир мекунад, бинобар ин у худи тасвири   фотографиро  аз  хамин   мавкеъ   идрок   ва тахлил иамекунад.

Дар натичаи тадкикотхо мукаррар карда шудааст, ки чи-хати характерноки идроки хонандахои синфи якум ноустуво-. рии он мебошад. Образе, ки дар процесси идрок, махсусан дар мавридхои душвор будани идроккунй пайдо мешавад, дар шу-ури бача бисьёр нигох дошта намешавад, бача ба осонй аз ин образ дур мешавад. *Агар муаллим катъиян давом додани ид­роки предметро талаб кунад, он гох талаба ба номбар карда-ни баъзе кисмхои он мегузарад. Номбар кардани кисмхо шак-ли ба талаба бештар дастраси тахлили мухит мебошад. Маса-лан, талабаи синфи I шапалакро ин тавр тавсиф медихад: «Дар баданй шапалак хам нуктахои кулула хает… Муйлаб хает… Чашм хает… Думча хает… Боз дар нуги канотхояш кун-чакхои кахваранг хает… Дар канотхои- назди оинааш нукта­хои сиёх хает… Дар нугхои муйлабаш хам нуктачахои майда хает».

Бе ёрии муаллим пурра идрок кардан ва дониста гирифта-ни объект ба бачахои ин синну сол холо на он кадар дастрас аст. Талабахри синфи I холо махорати ба кадри кифоя чукур ва аник, тахлил кардани мухити ихотакардаро хосил накарда-анд.

Идроки кисми объекти бутун худи бутунро рупуш карда метавонад, бутунро тамоман фаромуш кардани бача хам мум-кин аст. Чунин ходиса дар процесси раемкашй равшан намоён мешавад: бача бо тасвир намудани кисми алохида саргарм ту­да, бутунро фаромуш мекунад, дар натича ё раем дар когаз намегунчад ё таносуби киемхои тасвир кардашаванда хеле вайрон мешавад.

Агар мушохидаи талабахои синфхои I—// дар тахти ро^-барй ва ёрии калонсолон гузарад, он гох, сифати мушохида хеле бештар шуда метавонад. Агар ба бачахо масъалаи ба кисмхо чудо карда шуда — мушохидаи объекти бутунро не, бал­ки кием- кием мушохида кардани онро супорем, он гох. бачахо масъаларо бомуваффакият хал мекунанд.

Тараккиёти мушохидакунии талабахон синфхои I—II ба та-раккиёти умумй ва такмилн фаъолияти аклии онхо алокаманд аст. Аз мушохидаи пассив ба идроки фаъол,— чунин аст рохи асосин тараккиёти мушохида.

Дигаргунии катъй* дар тараккиёти идрок, махорати дида тавонистани чихатхои мухим, истифода бурда тавонистани тах­лил ва мухокима тахминан дар синфи III cap мешавад. Алока­мандии байни тахлилу таркиб дар процесси идрок бехтар ме-гардад. Бача барои дониста шрифта н-и мохият; мураккабии сохти берунй ва сохти дарунии предмет, мазмун ва принципи кори он торафт мароки зиёд зохир мекунад. Дар баробари ин талаба мушохида кардан ва омухтани объектхои барояш шавк-оварро ёд мегирад. Ин хусусияти тараккиёти   идроки   мактаббачахои хурдсолро дар рафти таълим дар мактаб васеъ исти­фода бурдан лозим аст.

Хонандахои синфи III мак,сад ва характера мушохида, бо калима ифода намудани натирай он ва дар амая татбик, кар­дани маълумотхои бадастовардаро нагз фахмида метавонанд.

Бачахои ин синну сол якчанд объекти бо хамдигар алока-мандро хам мушохида карда ‘метавонанд. Дар рафти мушохи­да фаъолии процесси тафаккур меафзояд. Куишши фахмонида додани алокамандии сабабнок низ пайдо мешавад.

Дар процесси аз идроки оддй тадричан ба идроки чукур гузаштан номунтазамии калон мушохида карда мешавад, ин гузариш дар хама маврид якбора татбик намегардад. Дар’хо­нандахои синфи III идроки баъзе объектхо метавонад дар да-рачаи нисбатан баланди тахлил ва идроки объектхои дигар дар дарачаи паеттари он истад. Бачахо одатан ба дарачаи ба­ланди идроки хамон объектхое сохиб мешаванд, ки онхо бо фаъолияти таълимиашон алока’манданд.

Кайд кардан зарур аст, ки натичаи идроку мушохида ода­тан дар мавриди завк,и эмоционалй зохир намудани талабахо бехтар мешавад. Чунин завк хамон вакт пайдо мешавад, ки агар объекти мушохида абстрактй набуда, балки он хамчун кисми хаёти реалй пешниход карда шавад. Дар чунин шароит образи мукаммали объектхои мушохида кардашаванда зудтар пайдо мешавад. Ин образхо бо дониш ва фаъолияти амалии талабахо алокамандии нисбатан васеъ доранд.

Адабиётхо

1. А.А. Манонов, Рахимова. М.Рахимова «Педагогика ва психология» Хучаид 2001с.
2. 2. В.В. Богословский « Общая психология» Москва 1986г.
3. 3. А.А. Радугни. «Психология и педагогика» Москва, 1999г.
4. 4. В.А. Крутецкий «Психология» Нашрёти Маориф Душанбе 1977с.
5. 5. А.В. Петровский «Обшая психология» Москва Просвещение 1986г.
6. 6. Практикум   по обшей  психологии. Пол кипой   А.И.Щсроаков; М., Просвещение, 1978
7. 7. Психология. Дар зери тахрири Сафаров Н.    Душанбе,     8.Хрестоматия по вниманию. – М., Изд-во МГУ. 1976.
8. Хрестоматия по ощущению и восприятию.- М.. Изд-во Ml У. 1875.
9. 10. Ярошевский М.Г. История психологии. – М._: Мысль, 1985
10. 11. Дейл Корнеги Екатеринбург. Изд. Литур. 2001г.
11. Наполеон Хилл «Закон успеха» Екатеринбург Изд. Литер. 2001 г
12. Эмомали Рахмон. Точикон дар оинаи таърих. – Душанбе, 1996
13. Эмомали Рахмон. Республика    Талжикистан    на    пороге    XXI    пека.    -Душанбе,2000
14. Эмомали Рахмон. Май ба шумо сулх меоварам. – Душанбе. 1998
15. Эмомали Рахмон. Фарханг хастии миллат аст. / Чумхурнят.-№ 28-29.- 24. 2001