Ифодаҳое дучор меоянд, ки пурра ё қисман аз ҳарфҳо тартиб дода шудаанд ва онҳо бо аломатҳои амалҳои ҳисоб алоқаманд шудаанд. Чунин ифодаҳоро ифодаҳои ҳарфӣ меноманд.
Масъалаҳои зеринро ҳал мекунем:
Масъалаи 1. Сайёҳ ду рӯз роҳ рафт. Рӯзи аввал ӯ 20 км ва рӯзи дуюм 3 км зиёдтар масофаро тай кард. Дар ин ду рӯз ӯ кадом масофаро тай кард?
Барои ҳалли ин масъала чунин ифодаро тартиб додан мумкин: 20+(20+3).
Масъалаи 2. Сайёҳ ду рӯз роҳ рафт. Рӯзи аввал ӯ 20 км рӯзи дуюм 5 км бештар масофаро тай кард. Дар ин ду рӯз ӯ кадом масофаро тай кард?
Ифодаи барои халли ин масъала мувофиқ чунин аст: 20+20+5.
Шартҳои ин ду масъала бо ҳам монанд мебошанд. Танҳо дар масъалаи 2 ба ҷойи 3 адади 5 омадааст. Агар мо ба ҷойи адади 5 адади 8-ро гирем, ифодаи масъала намуди 20+20+8 ё ки намуди 20+20–8-ро мегирад.
Масъалаи 3. Сайёҳ ду рӯз роҳ рафт. Рӯзи аввал ӯ 20 км ва рӯзи дуюм а км бештар масофаро тай кард. Дар ин ду рӯз ӯ кадом масофаро тай кард?
Ин масъала аз ду масъалаи пештара умумитар аст. Агар дар он ба ҷойи ҳарфи а адади 3-ро гузорем, шарти масъалаи 1, агар адади 5-ро гузорем, шарти масъалаи 2-ро соҳиб мешавем.
Ифодаи барои ҳалли масъалаи 3 мувофиқ чунин мешавад:
20+(20+а)
Дар ин ифода ба ҷои a қимати 3-ро гузошта, адади 20+20+3=43-ро соҳиб мешавем. Агар дар он ба ҷойи а адади 5-ро гузорем, қимати 20+20+5=45 ҳосил мешавад. Ҳамин тавр, ҳангоми а=8 будан, қимати ифодаи 20+(20+а) ба 20+20+8=48 баробар аст.
Агар сайёҳ дар рӯзи дуюми ҳаракаташ масофаи аз рӯзи якум 3 км, 5 км, 8 км камтарро тай мекард, ифодаҳои мувофиқ чунин намуд мегирифтанд:
а) 20+(20–3); б) 20+(20 – 5); в) 20+(20 – 8) ва ғайра. Дар ин маврид, қимати ифодаҳои ададӣ, мувофиқан ба 37; 35 ва 32 баробар мешуд.
Ҳамин тавр, дар ифодаи ҳарфӣ ба ҷойи ҳарфи он ададҳои гуногунро гузошта қиматҳои гуногуни ифодаи ададиро соҳиб шудан мумкин аст.
Мисоли 1. Автобус дар ҳар соат 60 км роҳро тай мекунад. Вай дар t cоат кадом масофаро тай мекунад. Автобус дар 1 соат 60•1 км, дар 2 соат 60•2 км, дар 3 соат 60•3 км ва ғайра, дар t соат 60•t км масофаро тай мекунад.
Мисоли 2. Нархи ҳар метри матоъ y сомонӣ аст. Нархи 25 метри ҳамин матоъ чанд сомониро ташкил медиҳад?
Нархи 1 метри матоъ y сомонӣ, нархи 2 метри он y+y=2y сомонӣ, нархи 3 метраш y+2y=3y сомонӣ ва ғайра, нархи 25 метри ҳамин матоъ y+24y=25y сомониро ташкил хоҳад дод.
Мисоли 3. Қимати ифодаи 165–x:50-ро ёбед,
агар: а) x=650; б) 1350; в) 1650 бошад.
Ҳал:
а) агар x=650 бошад; 1650–650:50=1650–13=1637 аст;
б) агар x=1350 бошад, 1650 – 1350:50=1650 – 27=1623 мешавад;
в) агар x=1650 бошад, 1650 – 1650:50=1617 аст.
Ифодахои харфи (дар математика), хал кардани муодила, х ва у бо забони точики, x y.
