Масъалаи 1. Барои хонандагони синфи панҷум 48 қуттӣ қалами ранга хариданд. Ҳар як қуттӣ 12 дона қалам дошт. Ҳамагӣ чанд дона қалами ранга харид карданд?
Ин масъаларо дар натиҷаи зарб задани ададҳои 48 ва 12 ҳал намудан мумкин аст:
48•12= 576. Ҷавоб: 576.
Масъалаи 2. Барои хонандагони синфи панҷум 48 қуттӣ қалами ранга хариданд, ки онҳо дар якҷоягӣ 576 донаро ташкил доданд. Ҳар як қуттӣ чанд дона қалам дошт?
Мо бояд чунин адади номаълуми x-ро ёбем, ки x•48=576 бошад. Ин адад 12 аст. Ҳамин тавр, мо адади 12-ро ёфтем, ки агар онро бо 48 зарб занем, 576 ҳосил мешавад. Дар чунин маврид адади 12 натиҷаи тақсими адади 576 ба 48 номида шуда, ин тавр навишта мешавад:
576:48=12.
Ҷавоб: Дар ҳар як қуттӣ 12-то қалам мавҷуд будааст.
Таъриф. Адади а-ро ба адади b тақсим кардан маънои ёфтани чунин адади x-ро дорад, ки ҳангоми онро бо b зарб задан адади a ҳосил шавад:
x•b=а
Адади x натиҷаи тақсими адади а ба адади b ном дорад. Адади а тақсимшавандаву адади b тақсимкунанда номида мешаванд.
Аз таърифи овардашуда чунин қоидаро ҳосил намудан мумкин:
Қоидаи 1. Барои ёфтани зарбшавандаи номаълум, ҳосили зарбро ба зарбшавандаи маълум тақсим кардан лозим аст.
Яъне, агар x•b=а бошад, он гоҳ x=а:b мешавад.
Мисоли 1. Муодилаи y•12=96-ро ҳал мекунем.
Барои ёфтани зарбшавандаи номаълум (у) натиҷаи тақсим 96-ро ба зарбшавандаи маълум 12 тақсим мекунем:
y=96:12=8.
Мисоли 2. Муодилаи x:12=15-ро ҳал мекунем.
Дар ин мисол тақсимшаванда x номаълум аст. Мувофиқи таърифи тақсим x=12•15 ё ки x=180 мешавад.
Агар x:b=а бошад, он гоҳ x=b•а мешавад.
Қоидаи 2. Барои ёфтани тақсимшавандаи номаълум натиҷаи тақсимро бо тақсимкунанда зарб задан лозим аст.
Мисоли 3. Муодилаи 63:p=7-ро ҳал мекунем.
Дар ин мисол тақсимкунанда р номаълум аст. Дар асоси таърифи тақсим менависем: 7•p=63. Вале, дар асоси қоидаи 1 барои ёфтани зарбшавандаи номаълум, натиҷаи зарбро ба зарбшавандаи маълум тақсим намудан лозим. Бинобар ҳамин, p=63:7=9 мешавад.
Умуман, агар а:x=c бошад, он гоҳ x=а:c мешавад.
Қоидаи 3. Барои ёфтани тақсимкунандаи номаълум, тақсимшавандаро ба натиҷа тақсим намудан лозим аст.
Азбаски 1 • а = а аст, пас дар асоси таърифи тақсим ҳосил мекунем:
а:1=а ва а:а=1.
Азбаски 0•а=0 аст, пас 0:а=0 мешавад.
Ягон ададро ба сифр тақсим кардан мумкин нест!
Масалан, адади 9-ро ба 0 тақсим кардан, маънои ёфтани чунин адади x-ро дорад, ки барои он 0•x=9 мебошад. Вале, мо медонем, ки (ниг. ба n•3•1) барои қимати дилхоҳи x ҳосили зарби 0•x ба 0 баробар аст, на ба 9. Пас, адади 9-ро ба 0 тақсим кардан ғайриимкон аст.
Аз амали тақсим ҳангоми ҳалли масъалаҳои гуногун истифода бурдан мумкин. Масалан, агар дар як халта 60 кг биринҷ ва дар халтаи дигар аз он 4 маротиба камтар биринҷ бошад, он гоҳ халтаи дуюм 60:4=15 кг биринҷ дорад.
Агар сайёҳи якум 200 км ва сайёҳи дуюм аз он 5 маротиба камтар роҳ тай карда бошанд, пас сайёҳи дуюм 200:5=40 км масофаро тай кардааст.
Агар падар 64 сола буда, аз писараш 4 карат калонсол бошад, пас писар 64:4=16 сола аст.
Агар 52 кг шакарро ба якчанд қуттӣ, 4 килогӣ ҷойгир намоем, ҳамагӣ 52:4=13 қуттӣ лозим мешавад.
Таксими ададхои натурали, таксим кардан дар математика бо забони точики, таксими адад дар математика.
