Зиндагиномаи Мавлоно Чалолиддини Балхи иншо / реферат / газал / точики. Джалаладдин Руми биография на таджикском языке. Ҳаёт ва фаъолияти Ҷалолуддини Румӣ (Балхӣ).
Ҷалолиддини Балхӣ (Румӣ) (1207 – 1272)
Соли 1212 буд. Чингизхон қабилаҳои муғулро бо ҳам муттаҳид намуда, як қисми Хитойро ба зери тассаруфи хеш даровард. Ин ҷаҳонгири хунхор акнун майл ба сарзамини биҳиштосои Осиёи Марказӣ дошт, тайёрӣ медиду ҷосусонашро ба шаҳру деҳоти ин кишварҳо барои ахбор овардан мефиристод. Бисёр олимону адибони ин диёр аз омад-омади ин тундбоди шум иттилоъ ёфта, бору бун бастанд ва ба мамолики Араб, Шом, Миср, Туркия ва кишварҳои дигар сафар ихтиёр карданд. Мақоли «Илоҷи воқеа пеш аз вуқӯъ»- ро барои хеш муносиб донистанд.
Яке аз фозилону донишмандони аср Баҳоуддини Валад, ки дар Балх манзил дошту ҷоҳу ҷалол, ин овозаҳоро шунид ва бо аҳли байташ, бо шогирдони сершумораш якумра диёрашро тарк кард ва мусофиратро ихтиёр намуд. Ин овоза ба гӯши шоҳи муқтадир Муҳаммади Хоразмшоҳ низ расид ва наздаш касони хоссаи хешро фиристод ва Бухоро омаданашро хоҳиш кард. Вале Баҳоуддин қабул накард. Хоразмшоҳ ин амалро чанд сол пеш карда буд, лек ҳамон вақт ҳам аз Баҳоуддин ҷавоби рад шунида буд. Ӯ ба аҳли ҷоҳу мансаб ихлосу эътимод надошт.
Ҳамин тавр, Баҳоуддин бо 400 нафар муридонаш, ки дар байнашон уламои ба Ҳақ расида кам набуданд, роҳи Маккаро пеш гирифтанд ва дар шаҳру деҳот эшонро истиқбол мегирифтанд ва бо мардум суҳбатҳо мекард ва бо уламо мубоҳисаҳо меорост. Чун ба Нишопур расиданд, Шайх Аттори Нишопурӣ, ки синнаш ба ҷое расида, ҳамчун олиму адибу файласуфи шуҳратёр ном бароварда буду асарҳои зиёдаш дар байни хоссу ом маълуму машҳур буданд, эшонро истиқбол гирифт ва меҳмондориашон намуд ва чанд муддат дар ин хонадон дами фароғат заданд ва куфти роҳ бароварданд. Дар ин муддат Аттор бо шогирдон ва аҳли оилаи Баҳоуддин ошно шуд. Бахусус зиракӣ, ҳушёрӣ ва фаросати Ҷалолиддини хурдсол (6-сола) шайхро ба ҳайрат овард.
Муҳаммад Ҷалолиддини Балхӣ соли 1207 дар Балх ба дунё омадааст ва дар синни шашсолагӣ бо волидайнаш диёри балхро якумрӣ тарк менамояд. Падари Ҷалолиддин бо аҳли оилааш сафари хешро давом дода ба Макка мераванд ва Каъбаро зиёрат мекунанд. Пас ба Димишқ ва аз он ҷо ба Арманистон омаданд. Аз он ҷо ба Туркия роҳи сафарро идома дода, дар Куния инони сафар бар кашиданд ва доимӣ зистанро ихтиёр намуданд. Муҳаммади ҷавон дар тӯли сафарҳо аз донишмандони бузург илм омӯхт. Дар шаҳрҳои Бағдоду Димишқ, ки бузургтарин олимон дар мадрасаҳо ба тадрис машғул буданд, пешашон чанд муддат шогирдӣ кард ва аз файзашон бархӯрдор гардид. Илмҳои ҳадис, таърих, калом, адабиёт ва фалсафаро дар пеши Умар ибни Аҳмад ибни Ҳабибуллоҳ, ки оқилтарин ва фозилтарин олими замон маҳсуб мешуд, ба пуррагӣ омӯхт. Пас аз он ба Куния омада, дар яке аз мадрасаҳои шаҳр ба таълими шогирдон пардохт. Маҳз дар ҳамин давра бо шайх Шамси Табрезӣ вохӯрда, дар назди ӯ аз илми тасаввуф дарс мегирад ва ба ӯ меҳр пайдо мекунад. Ин ҳодиса соли 1244, яъне дар 37-солагии Ҷалолиддин Муҳаммади Балхӣ воқеъ гардида буд.
Муҳаммад Ҷалолиддини Балхӣ аз пирони тариқат, аз устодони илму маърифат дарс гирифт, обрӯ ёфт ва шуҳрату мақоми шоиста дар байни аҳли маърифат пайдо кард. Суҳбати ӯро ҳазорҳазор шогирдон гӯш медоданд ва аз гуфтори шакарбораш гули маънӣ мечинданд. Ӯ марди роҳи Ҳақ буд. Барояш ҳама яксон буданд. Инсони пок наздаш қадру манзалат дошт. Дар байни шогирдонаш аз намояндагони динҳои ислом, мусавиён ва исавиён буданд ва таълим ҳам мегирифтанд. Аз устод дарси инсоншиносиро меомӯхтанд. Худои ягонаро парастиш мекарданд.
Ҳангоме ки 17 декабри соли 1273 Ҷалолиддини Балхӣ дар Куния вафот кард, дар шаҳр як шӯру валвала бархост. Аз шаҳру деҳоти кишвар ва дигар мамолики дуру наздик барои гусели ин марди шариф садҳо, ҳазорҳо шогирдон, мухлисон, донишмандон ба Куния омаданд ва ҷомаи мотам пӯшиданд. Ҷасади Ҷалолиддинро болои тахт даст ба даст анбуҳи одамон ба манзили охират гусел карданд. Гурӯҳе афғон дошту нолаи пурсӯз мекард, гурӯҳе рақскунон, дойразанон Мавлоноро ҳамроҳӣ намуданд, қисме аз абёти шӯрангезу диловези Ҷалолиддинро қироат доштанд ва адибон бо лаҳни ширадор марсияҳои хешро ба ҳозирин мерасониданд. Ҳангомае буд аҷоиб ва омӯзанда.
Оре, марги Мавлоно, маросими дафни Ҷалолиддин панде буд барои ҳамзамонон, ҳамкешон, ҳамзабонон. Дар зиндагӣ, дар рафтору кирдор ҳамин тавр бояд зист, ҳамин тавр бояд буд. Барояш ҳама баробар буданд. Ӯ мисли хуршед барои ҳама: хоҳ шоҳ бошаду хоҳ гадо, хоҳ сарватманд бошаду хоҳ бенаво, хоҳ даҳрӣ бошаду хоҳ уламо яксон нур мепошид.
Ориф ва мутафаккири бузург ба оламиён собит кард, ки агар инсон якрӯ бошаду барои инсонҳо баробар хизмат кунад, ӯро пешво, мушкилкушои ҳама дарду дармонашон меҳисобанд ва фарзанду пайванди хеш медонанд. Ин ғояи олии одамиятро хеле барвақт Мавлоно дарк карда буд, дар эҷодиёташ инъикос намуда буд. Ба ҳамин хотир Муҳаммад Ҷалолиддини Балхӣ аз ҳамзабонӣ ҳамдилиро авлотар медонист ва ҳамдилиро дар ғазалиёташ, дар «Маснавии маънавӣ»-аш мадҳу ситоиш кардааст ва кулли инсониятро ба ҳамдилию ҳамфикрӣ ҳидоят намудааст.
Аз он рӯзгор беш аз 700 сол – ҳафт аср гузаштааст. Шаҳри бостонии Куния дар Туркия хеле обод гардида, турбати Мавлонои Балхӣ ҷойи ободтарини ин шаҳр аст. Ҳар рӯз аз гӯшаю атрофи дунё 16 ҳазор мухлисон, мусофирон, сайёҳон ба Куния омада зиёраташ мекунанд. Дар пешорӯйи турбат осорхонаи ин марди бузург қомат афрохтааст. Дар он аз асарҳо, мактубҳо ва дастнависҳои нодиртарини Мавлоно, инчунин сару либос, пойафзол ва дигар ашёе, ки ба Ҷалолиддин мансуб буданд, ба маърази тамошо гузошта шудаанд.
Ба наздикӣ (соли 2006) турбати Ҷалолиддини Балхӣ (Румӣ)-ро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Раҳмон зиёрат кард ва баъдан аз осорхонаю Масҷиди ҷомеи Мавлоноро дидан намуд.